Josip Broz Tito, doživotni predsednik SFRJ, umro je 4. maja 1980. godine, u Kliničkom centru u Ljubljani, posle 122 dana intenzivnog lečenja zbog začepljenja krvnih arterija leve noge. Kako lečenje i operativni zahvati na krvnim sudovima nisu dali očekivani rezultat, njemu je januara iste godine amputirana leva noga, posle čega se stanje pogoršalo, pa je Josip Broz, posle četiri meseca lečenja, umro u 88 godini života. Sahranjen je 8. baja u Beogradu u bašti svoje rezidencije na Dedinju, koja je tada nazvana „Kuća cveća“.
Pored velikog broja građana iz svih delova Jugoslavije, sahrani je prisustvovalo 209 delegacija iz 128 zemalja sveta, posebno iz zemalja članica Pokreta nesvrstanih, čiji je ideolog, tvorac i osnivač 1961. godine, bio Josip Broz.
Njegova smrt je istorijski datum za Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju, jer je tada došlo do smene vlasti sa jednog čoveka na kolektivno rukovodstvo – na Predsedništvo SFRJ. Ipak, mnogi domaći i svetski istoričari i političari, ovaj čin su označili kao početak raspada Jugoslavije, do tada moćne i uvažavane zemlje u međunarodnim odnosima.
Broz je boravio na Kosovu 1975. godine, samo pet godina pre smrti. Pošto se upoznao sa teškom ekonomskom i društvenom situacijom, on je tamošnjem rukovodstvu poručio da je pitanje budućnosti Kosova, pitanje budućnosti Jugoslavije, a ne samo Srbije. Posebno je istakao da protiv bratstva i jedinstva u Pokrajini rade mnogi neprijatelji „iznutra i vani“, ali da se to sve može pobediti velikim materijalnim potencijalima kojima raspolaže Kosovo, zbog čega je obećao brži razvoj Pokrajine.
03. Demonstracije 1981. i parola „Kosovo Republika“
Marta 1981. godine, nepunu godinu dana posle smrti Josipa Broza Tita, u Prištini su počele velike demonstracije najpre studenata, čiji su zahtevi bili socijalne prirode. Iz jedne studentske menze i sa Prištinskog univerziteta, protesti su se ubrzo proširili na sve veće gradove na Kosovu i Metohiji.
Sa uključivanjem velikog broja mladih i građana, demonstranti su istakli osnovni zahtev – da Socijalistička autonomna pokrajina (SAP) Kosovo, postane sedma republika u sastavu Jugoslavije. Ubrzo su hiljade demonstranata istakli parole: „Kosovo – Republika“; „Trepča radi, Beograd se sladi“, „Albanci smo, a ne Jugosloveni“, „Ujedinjenje sa Albanijom“…!
Jugoslovenske vlasti, koje su bile zatečene ovakvom situacijom, odgovorile su uvođenjem vanrednog stanja na teritoriji cele Pokrajine i slanjem vojske i policije na demonstrante. Energičnom akcijom, uz upotrebu sile, demonstracije su za nekoliko dana bile ugušene, ali je u eskalaciji nasilja bilo je na desetine mrtvih i nekoliko stotina povređenih.
Po okončaju demonstracija, pred pravosudnim organima širom Kosova procesuirano više hiljada Albanaca, a oko 4.200 njih su osuđeni na duge zatvorske kazne. Međunacionalni odnosi na Kosovu posle demonstracija su se enormno pogoršali. Na jednoj strani položaj Srba od tada je sve teži i teži, jer su i pritisci na njihovo iseljavanje bili sve učestaliji. Na drugoj policija i državni organi sve su energičnije i brutalnije postupali sa Albancima.
Ovakva situacija na Kosovu bila je prvi ozbiljan ispit države koja je ostala bez doživotnog predsednika, pa zato o ovim događajima srpska i jugoslovenska javnost dugo godina nisu ništa znale. Demonstracije su istovremeno na domaćem planu presudno doprinele produbljivanju srpsko-albanskog sukoba i bile katalizator političke krize u SFRJ koja je kasniji za rezultat imala raspad Jugoslavije.
Na međunarodnom planu ovi događaju su značajno umanjili ugled Jugoslavije u svetu i među njenim nesvrstanim prijateljima.
Radoman Irić
Napomena: Prenošenje teksta ili delova teksta nije dozvoljeno bez kontakta redakcije i odobrenja autora feljtona.
