Vlada Republike Srbije donela je odluku o utvrđivanju Duboke doline u Surdulici za znamenito mesto i time je jedno od najstrašnijih stradanja srpskog naroda tokom Prvog svetskog rata dobilo zvaničnu zaštitu i priznanje kao kulturno dobro III kategorije – kao prostor od posebnog istorijskog i memorijalnog značaja, saopštila je Eparhija Vranjska, na svom sajtu.
Ovom odlukom Vlade Republike Srbije utvrđene su i mere zaštite znamenitog mesta, koje podrazumevaju očuvanje njegovog memorijalnog karaktera, uz poštovanje prirodnih osobina prostora. Preci koji su položili život u mučeništvu zaslužuju da budu dostojno spominjani i opominju buduće naraštaje da cena slobode i vere nije bila mala – poručuju iz Eparhije Vranjske.
Duboka dolina je postala simbol stradanja srpskog naroda tokom bugarske okupacije 1915–1918. godine. Nakon napada na Srbiju u oktobru 1915. godine, bugarske snage okupirale su delove jugoistočne Srbije, ukLjučujući i Vranjski okrug sa Surdulicom. Odmah po uspostavLjanju okupacione vlasti, otpočeo je sistematski teror usmeren ka brisanju srpskog identiteta: zabranjeni su srpski jezik, služba Srpske pravoslavne crkve, i nacionalno izjašnjavanje. Najpre su hapšeni i ubijani sveštenici, učiteLji, činovnici, trgovci i ugledni građani — svi oni koji su predstavLjali duhovni, kulturni i društveni temeLj srpskog naroda.
Surdulica je tokom te mračne epohe postala veliko stratište — mesto gde su dovođeni zatvorenici na ispitivanje i odvođeni u noć, bez povratka. Mnogi su mučeni, pogubLjeni vatrenim ili hladnim oružjem, neki su živi zatrpavani. Tela su ponekad sahranjivana u plitke jame od strane Roma, a dešavalo se i da ostanu nesahranjena. Zbog morfologije terena i skrivenosti, Duboka dolina je postala idealno gubilište.
Prema procenama, u Surdulici i okolini stradalo je između 2.000 i 3.000 Ljudi. Tačan broj ubijenih u Dubokoj dolini nikada nije utvrđen. Među svedočanstvima o ovim zločinima posebno se ističu oni koje su ostavili švajcarski forenzičar Arčibald Rajs i američki novinar Vilijem Drajton, koji su dokumentovali brutalnost bugarskih zločinaca.
Posle Prvog svetskog rata, posmrtni ostaci mnogih mučenika preneti su u Spomen-kosturnicu u Surdulici, gde se svake godine vrše parastosi i molitve za pokoj duša nevino postradalih. U narodnom pamćenju, a naročito u surduličkom kraju, Duboka dolina je ostala simbol bola, ali i istrajnosti i vere srpskog naroda.
Neka Gospod podari večni pokoj dušama stradalnika u Dubokoj dolini, a nama – potomcima – snagu da ih ne zaboravimo i dostojno ih spominjemo u molitvama, parastosima i istorijskom pamćenju – navodi se na kraju obaveštenja.
